Si do të hapen dosjet e Sigurimit?

Pse ky ligj këtë herë do të ketë sukses dhe nuk do të dështojë si ato të 24 vjetëve më parë? Si do të hapen dosjet? A do të merret parasysh projektligji i propozuar nga Doda dhe Idrizi? Këtyre dhe të tjera pyetjeve i dha përgjigje zoti Lleshi.

***

Pandi Gjata: Janë ditë me diskutime të shumta për këtë iniciativë të mazhorancës. Si do të hapen dosjet e ish-bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit? Si do të jetë procesi dhe si do të implementohet apo do të merret modeli gjerman?

Sandër Lleshi: Dje ka nisur një proces i konsultimit publik për një projekt që qeveria ka kohë që e ka filluar. Bëhet fjalë për një projekt që ka nisur sipas një detyre të Kryeministrit që prej muajit janar të këtij viti, një proces studimi për të parë rrugët e zgjidhjes së këtij probleme. Fatkeqësisht ne sot jemi vendi i vetëm në Europën Lindorë, anëtare në NATO ose kandidate që i kemi ende të mbyllura arkivat sekrete, kjo rëndon mbi ndërgjegjen e shoqërisë shqiptare. Gjatë kësaj periudhe studimi ne kemi arritur në disa përfundime të rëndësishme. Përfundimi i parë, ne dimë tashmë disa rrugë sipas të cilave nuk mund të bëhet ky proces. Ka patur disa tentativa gjatë 24 viteve në Shqipëri për ta zhvilluar këtë proces, të cilat kanë dështuar pothuajse tërësisht.

Pandi Gjata: Ku bazohet iniciativa aktuale që të mos dështuar si më parë?

Sandër Lleshi: Iniciativa aktuale synon të mos përsërisi tentativat e dështuara të së kaluarës për të ndjekur një qasje tjetër. Për këto arsye është menduar që të ndiqet një model, të mos bëjmë një shpikje dhe është zgjedhur modeli gjerman. Është zgjedhur Gjermania sepse është një ndër vendet e rralla në Europë që ka patur fatkeqësinë, por edhe fatmirësinë, që të arrijë të menaxhojë dy diktatura të rrezikshme, nazizmin dhe komunizmin. Gjermania ka arritur t’i kalojë me sukses këto dy diktatura nëpërmjet proceseve shumë solide dhe demokratike.

Pandi Gjata: Si do ta implementojmë modelin gjerman? Cilat janë pikat e këtij procesi?

Sandër Lleshi: Pas marrjes së të gjitha imputeve nga shoqëria, publiku dhe ekspertët, qeveria do të kalojë në Parlament draftin e ligjit.

Pandi Gjata: Do të kalojë brenda janarit?

Sandër Lleshi: Nuk ka ndonjë ngutje, nuk ka axhendë të nxituar sepse nuk duam të gabojmë më. Sigurisht që ne synojmë që drafti të kalojë në Parlament në një periudhë sa më të shpejtë. Thelbi i ligjit gjerman është transparenca dhe ligji ynë këtë do të synojë. Nuk do të synohet që t’i jepet shoqërisë një ‘shpat në dorë’ për të prerë, por një ndriçues për të zbardhur atë pjesë të errët, të mistershme të historisë tonë, e cila fle ende në arkivat e Sigurimit. Ligji ka si synim qytetarin, të drejtat e tij, do t’i jepet mundësi çdo individi të ketë akses për të parë se çfarë ka grumbulluar diktatura në dëm të tij.

Pandi Gjata: Ku e dallojmë që ka qenë bashkëpunëtor apo diktatura i  ka krijuar një dosje?

Sandër Lleshi: Me akses duhet të kuptojmë që secilit qytetar do t’i jepet mundësia të shohë vetë çka është grumbulluar për të, nuk bëhet fjalë për një gjykim publik për individin. Një qëllim i dytë i ligji është që t’i japi mundësi shoqërisë për të eksploruar një pjesë të saj të historisë. Pra, i jep mundësi institucioneve , akademisë, studentëve, medias, që të kenë akses që të kenë akses mbi një kategori të caktuar dokumenetsh të Sigurimit në interes të ndriçimit të kësaj pjese të historisë tonë. E treta është që ligji i jep mundësi publikut të ketë kontroll mbi të kaluarën e autoriteteve të larta politike, kategori të caktuara të hierarkisë shtetërore. Këto janë tre qëllimet e projektit, i cili nuk parashikon instrumente penalizuese që i kanë pasur edhe projektet e mëparshme që kanë dështuar. Ne nuk mundemi që me një ligj të miratuar nga një shumicë e thjesht parlamentare të zhbëjmë ato parime që janë të dhëna nga Kushtetuta.

Pandi Gjata: A do të shoqërohet ky proces me ligjin e lustracionit?

Sandër Lleshi: Lustracioni është një proces tjetër. Eksperienca gjermane ka ndjekur këtë model që ka krijuar transparencën e plotë dhe u ka dhënë mundësinë të gjitha institucioneve që të vendosin kritere për të pasur apo jo ish-bashkëpunëtorë të Sigurimit në organikën e tyre.

Pandi Gjata: Deklaratat e dy ditëve më parë të zëvendësministrit të Brendshëm ishin shqetësuese për faktin që mungojnë dosje të grabitura në ’97. Ku ndodhen këto informacione për dosjet e grabitura?

Sandër Lleshi: Problemi është kompleks. Së pari duhet të bëjmë transparencën, të bëjmë diagnozën, si është gjendja, para se të nxjerrim përfundime. Sigurisht që ka patur dëmtime në ’97, por ndoshta edhe më parë. Ka pasur njerëz që kanë deklaruar se janë zhdukur dosjet apo edhe manipuluar. Të gjitha këto janë argumente në favor të hapjes.  Përmes kësaj ne mund të shohim edhe përgjegjësinë e atyre që kanë pasur detyrën e rojës së këtyre dosjeve.

Pandi Gjata: Në këto 24 vjet ka pasur iniciativa të dështuara. Ku qëndron besimi se këtë herë nuk do të kemi një dështim të radhës?

Sandër Lleshi: Synimi është që të jetë i qartë në shërbim të transparencës dhe kjo është një argument në favor të suksesit. Mos përdorja e këtij ligji politikisht do të na japi shanset të kemi sukses. Së dyti, ne kemi një eksperiencë të caktuar megjithëse negative. Një arsye tjetër është se ne nuk kemi ndërmend të shpikim një ligj shqiptar, por do të marrim një model dhe do ta zbatojmë me rigorozitet në parimet e tij.

Pandi Gjata: A ka një afat se sa do të zgjatet si proces për të hapur të gjitha dosjet, për të rregulluar një sistem që është i mbyllur?

Sandër Lleshi: Këtu nuk bëhet fjalë vetëm për hartimin e një ligji, këtu flasim për një proces, i cili përveç ligjit duhet të shoqërohet me një projekt të madh.

Pandi Gjata: Cilat janë afatet kohore?

Sandër Lleshi: Puna më e thjesht është miratimi i ligjit.

Pandi Gjata: Kaloi në qeveri, u miratua në Parlament, hyn në fuqi pas 15 ditësh…

Sandër Lleshi: Si fillim duhet të ndërtohet një herë strukturat dhe infrastrukturat përkatëse. Duhen mbledhur të gjitha informacionet, duhen sistemuar, duhen indeksuar, analizuar, dixhitalizuar.

Pandi Gjata: Afërsisht sa mund të jetë ky afat?

Sandër Lleshi: Konsultimi i dosjeve individuale mund të fillojë brenda disa muajve, por më pas do të marri kohë. Gjermania ka filluar në vitin 1991 dhe sot vazhdojnë me intensitet procesin. Çdo vit ka miliona kërkesa që përpunohen.

Pandi Gjata: Është dorëzuar në Parlament një projektligj të shoqërisë civili, por i dorëzuar nga dy deputetët Doda dhe Idrizi. A do të ketë pjesë të këtij propozimi, do të merret parasysh apo jo?

Sandër Lleshi: Ne e hapëm procesin për konsultim publik sepse kemi interes të madh për të mbledhur të gjithë kontributet e vlefshme në shërbim të këtij procesi. Ky proces nuk mund të jetë një projekt vetëm i qeverisë dhe në nuk synojmë këtë, por është një projekt, i cili nuk mund të bëhet kurrsesi pa qeverinë. Përveç ligjit ne duhet të ndërtojmë të gjithë infrastrukturën e nevojshme për të realizuar këtë proces, i cili është i kushtueshëm. Unë nuk e njoh me shumë detaje projektin e paraqitur nga dy deputetët, por them që qasja që ka qeveria është e ndryshme. Qasja jonë është strikte kundër përsëritjes së gabimeve të së kaluarës. Ngatërrimi i lustracionit me transparencën ose bashkimi i tyre është një parathënie e dështimit. Procesi i lustracionit bëhet pasi të hidhet dritë në tunel.

Top Channel